— Ο γιος μας γεννήθηκε χωρίς ακοή; Άφησέ τον στο νοσοκομείο, δεν είμαι έτοιμη να μεγαλώσω ένα τέτοιο παιδί! — στη φωνή της γυναίκας μου αντηχούσε μια οργή που δεν είχα παρατηρήσει μέχρι τότε.
— Ολία, τι λες; Είναι σάρκα από το σώμα μας — την κοίταζα σαν να την έβλεπα για πρώτη φορά.
Τα λόγια της με χτύπησαν πιο δυνατά από την είδηση του γιατρού πριν από μια ώρα. Ο γιατρός, ένας ηλικιωμένος άνδρας με κόκκινα μάτια από την αϋπνία, έβαλε το χέρι του στον ώμο μου: «Συγγενής κώφωση, ολική. Δυστυχώς, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα ανάρρωσης».
Στεκόμουν δίπλα στο παράθυρο του σαλονιού. Η φθινοπωρινή βροχή χτυπούσε μονότονα στο τζάμι, σαν ο κόσμος να μου έστελνε ένα άγνωστο μήνυμα. Μέσα σε αυτούς τους ήχους, που ο γιος μου δεν θα ακούσει ποτέ, η πραγματικότητα αναποδογύριζε.
«Δεν καταλαβαίνεις, Σάσα», είπε η Όλγα, αγκαλιάζοντάς με, σαν να προστατευόταν. «Είναι μια καταδίκη ισόβια για μας. Ειδικές συνθήκες… Θα καταστραφούμε. Πότε θα ζήσουμε;»
Έστρεψα το βλέμμα μου στο μικρό κουβάρι. Ένα μικρό, ζαρωμένο, ροζ και ήσυχο πρόσωπο. Το παιδί κοιμόταν, χωρίς να υποψιάζεται ότι η μοίρα του αποφασιζόταν εκείνη τη στιγμή. Η διάγνωση δεν το έκανε λιγότερο γιο μου.
«Θα τον πάρω σπίτι», είπα σιγά, αλλά με αποφασιστικότητα.
«Τι;
— Είπα ότι θα πάρω το παιδί. Μόνος μου.
Η Όλγα άρχισε να τρέμει, σαν να την είχαν χτυπήσει.
— Τρελάθηκες; Δουλεύεις ως ηλεκτρολόγος με μερική απασχόληση! Πώς σκοπεύεις να μεγαλώσεις ένα τόσο μικρό παιδί;
— Όπως κάθε άλλο. Μέρα με τη μέρα.
Πέρασα τη νύχτα δίπλα στο κρεβατάκι του γιου μου. Η νοσοκόμα Ιρίνα, μια γυναίκα με το ήρεμο βλέμμα και τα χέρια κουρασμένα από τη δουλειά, με άφησε χωρίς δισταγμό στο δωμάτιο των νεογέννητων.
Παρατήρησα πώς το μικρό στήθος του Ντένις ανέβαινε με κάθε αναπνοή. Η καρδιά του χτυπούσε με τόση σιγουριά, με τόση επιμονή.
Ήταν εκπληκτικό το πώς ένα τόσο μικρό πλάσμα μπορούσε να έχει τέτοια θέληση για ζωή.
Το πρωί, ανακάλυψα ότι η Όλγα είχε φύγει, αφήνοντας ένα σημείωμα με δύο γραμμές: «Συγχώρεσέ με. Δεν μπορώ να τα βγάλω πέρα». Πέντε χρόνια ζωής μαζί συνοψίζονταν σε τέσσερις λέξεις γραμμένες σε ένα κομμάτι χαρτί που είχε σκιστεί από ένα τετράδιο.
Μια εβδομάδα αργότερα, πήγαινα τον γιο μου στο σπίτι. Το παλιό λεωφορείο κουνιόταν στο ανώμαλο δρόμο και ο Ντένις κοιμόταν, κουλουριασμένος στο στήθος μου, τυλιγμένος με το μόνο πράγμα που η Όλγα και εγώ είχαμε προλάβει να του αγοράσουμε – μια μπλε βαμβακερή κουβέρτα.
«Και πώς σκοπεύεις να τα βγάλεις πέρα μόνος σου;», με ρώτησε η γειτόνισσα Μαρίνα Πετρόβνα, που εμφανίστηκε από πίσω από τον φράχτη όταν πλησίασα το σπίτι. «Δεν έχω ιδέα», της απάντησα ειλικρινά. «Αλλά δεν έχω άλλη επιλογή».
— Η γειτόνισσα Μαρίνα Πετρόβνα κοίταξε από πίσω από τον φράχτη όταν πλησίασα το σπίτι.
«Δεν έχω ιδέα», απάντησα ειλικρινά. «Αλλά δεν έχω άλλη επιλογή».
Οι πρώτοι μήνες μετατράπηκαν σε έναν ατέρμονο αγώνα επιβίωσης. Έμαθα να αλλάζω τις πάνες με το ένα χέρι, ενώ με το άλλο κρατούσα το μπιμπερό με το γάλα σε σκόνη.
Ο διακεκομμένος ύπνος, η συνεχής κούραση και η μοναξιά έγιναν οι μόνιμοι σύντροφοί μου.
Στο χωριό ψιθυρίζονταν: «Ο καημένος», «Δεν έπρεπε να αφήσει τη γυναίκα του», «Δεν είναι δουλειά του άντρα να ασχολείται με πάνες».
Ο Ντενί κλαίγε συχνά τη νύχτα.
Στις στιγμές που η απελπισία με καταπίεζε, τον έπαιρνα στην αγκαλιά μου, τον σφίγγαμε στο στήθος μου και του ψιθύριζα: «Θα τα καταφέρουμε, γιε μου. Στο υπόσχομαι».
Δεν άκουγε τα λόγια μου, αλλά ένιωθε τη δόνηση του στήθους μου όταν μιλούσα. Και σιγά-σιγά ηρεμούσε. Τότε μου χαμογέλασε για πρώτη φορά.
Το χωρίς δόντια στόμα του άνοιγε σε ένα χαμόγελο που άξιζε όλες τις άυπνες νύχτες και όλες τις αμφιβολίες.
Κατάλαβα μια απλή αλήθεια: ο γιος μου δεν ξέρει ότι του λείπει κάτι. Για αυτόν, ο κόσμος ήταν πάντα σιωπηλός. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ατελής. Στον κόσμο του, απλά, οι κανόνες είναι διαφορετικοί.
Κάθε μέρα μάθαινα μια νέα γλώσσα. Αυτή η γλώσσα αποτελούταν από βλέμματα, αγγίγματα, μιμικές εκφράσεις. Έμαθα να διαβάζω τις πιο μικρές αποχρώσεις της διάθεσής του, και εκείνος έμαθε να με καταλαβαίνει χωρίς να πω ούτε μια λέξη.
Κοιτάζοντας τον γιο μου που κοιμόταν στο κρεβατάκι του, συχνά σκεφτόμουν: «Πώς μπορείς να εγκαταλείψεις το παιδί σου μόνο και μόνο επειδή δεν είναι όπως όλα τα άλλα;»
Ευτυχώς, πρόσφατα κληρονόμησα το σπίτι των γονιών μου και το πούλησα, οπότε είχα αρκετά χρήματα για να ζήσω, ενώ μπορούσα να δουλεύω μόνο στον ελεύθερο χρόνο μου, όταν οι γείτονες μπορούσαν να μείνουν με το παιδί.
Έτσι ξεκίνησα μια νέα ζωή. Δύο ενάντια σε όλο τον κόσμο.
Πέντε χρόνια πέρασαν σαν μια στιγμή. Ο Denis μεγάλωσε και έγινε ένα έξυπνο και περίεργο αγοράκι, με ξανθά και σγουρά μαλλιά και μάτια σαν τα δικά μου.
Το πρωί, έμπαινε στο δωμάτιό μου με τις πρώτες ακτίνες του ήλιου και πηδούσε στο κρεβάτι – ήταν ο χαρακτηριστικός τρόπος του να μου λέει «καλημέρα».
Το σπίτι μας γέμιζε από μια γλώσσα χωρίς ήχους – μια γλώσσα εικόνων και αγγιγμάτων. Μάθαμε τη γλώσσα των σημείων για να ονομάζουμε αντικείμενα, ενέργειες, συναισθήματα. Και ο γιος μου μάθαινε.
Το βράδυ, όταν ο Denis κοιμόταν, άρχιζα να διαβάζω τα βιβλία που είχα παραγγείλει από το περιφερειακό κέντρο και μάθαινα το αλφάβητο μέχρι να μου μουδιάζουν τα δάχτυλα. Έτσι πέρασαν μερικά χρόνια.
«Αλεξάντερ, καταλαβαίνεις ότι το σχολείο μας δεν είναι εξοπλισμένο για να διδάξει ένα τέτοιο παιδί;», μου είπε η διευθύντρια Ναντέζντα Ιγκόρεβνα, με ευγένεια, αλλά και αποφασιστικότητα. «Χρειαζόμαστε ειδικούς, ειδικές μεθόδους…».
«Και αν τον συνοδεύω στις ώρες; Θα μεταφράζω ό,τι λένε οι δάσκαλοι;».
«Και πότε θα δουλεύεις;», αναστέναξε. «Σάσα, κατάλαβέ, χρειάζεται ένα οικοτροφείο για παιδιά με προβλήματα ακοής στην πόλη».
Κοιτούσα από το παράθυρο του γραφείου της προς την αυλή του σχολείου. Εκεί, ανάμεσα σε άλλα παιδιά, ο Ντένις κατασκεύαζε συγκεντρωμένος έναν πύργο από ξύλα μαζί με τον γείτονά του, τον Πέτκα. Καταλάβαιναν ο ένας τον άλλον τέλεια χωρίς να πουν λέξη. — Δεν θα τον στείλω στο οικοτροφείο, — είπα σιγανά. — Θα βρω άλλη λύση.
Η λύση ήρθε απροσδόκητα, με την άφιξη μιας νέας δασκάλας.
Η Άννα Σεργκέεβνα μετακόμισε από την πόλη στο σχολείο μας στο χωριό. Ήταν κοντή, με κοντά μαλλιά και ζωντανά καστανά μάτια.
Την συνάντησα για πρώτη φορά στο μαγαζί μας στο χωριό, όπου προσπαθούσε χωρίς επιτυχία να εξηγήσει στη Νίνα Φιοντόροβνα ότι έψαχνε την τοπική εφημερίδα.
«Δεν έχουμε εφημερίδες», την διέκοψα. «Αλλά έχουμε τη Ζιναΐντα Πετρόβνα. Διανέμει την αλληλογραφία και, ταυτόχρονα, μαζεύει και διαδίδει όλα τα κουτσομπολιά.
Μπορεί να πει κανείς ότι είναι μια κινούμενη εφημερίδα».
Η Άννα γέλασε, και το γέλιο της – εκπληκτικά φωτεινό – ξύπνησε μέσα μου κάτι που είχε κοιμηθεί για πολύ καιρό. «Ευχαριστώ για τη βοήθεια», είπε, τεντώνοντας το χέρι της. «Είμαι η Άννα, η καινούργια δασκάλα».
Ο Ντένις, που στεκόταν δίπλα μου, παρακολουθούσε προσεκτικά τη συζήτηση. Ξαφνικά, έκανε μερικές χειρονομίες.
«Ο γιος μου λέει ότι έχετε όμορφο χαμόγελο», μετάφρασα.
Τα φρύδια της Άννας σηκώθηκαν απότομα.
«Καταλαβαίνεις τη νοηματική γλώσσα;», ρώτησε, κάνοντας γρήγορα μερικές χειρονομίες.
Ήταν η σειρά μου να εκπλαγώ.
«Ναι», απάντησε ο Denis με νοήματα. «Ο μπαμπάς μου με έμαθε».
«Η θεία μου ήταν κωφή από τη γέννησή της», εξήγησε η Anna. «Μεγάλωσα επικοινωνώντας μαζί της με τη νοηματική γλώσσα».
Το βράδυ, καθίσαμε και μιλήσαμε για ώρα σε ένα παγκάκι κοντά στο σχολείο, ενώ ο Denis έπαιζε κοντά. Η Anna μου είπε ότι δούλευε στην πόλη με παιδιά με ειδικές ανάγκες, αλλά η φασαρία της πόλης την είχε κουράσει. «Θα μπορούσα να αναλάβω τον Denis», πρότεινε. «Να προσαρμόσω το σχολικό πρόγραμμα. Αν δεν έχετε αντίρρηση».
Δεν μπορούσα να πιστέψω την σύμπτωση. Φαινόταν σαν κάποιος από ψηλά να είχε ακούσει τις σιωπηλές προσευχές μου. Η Άννα άρχισε να έρχεται τρεις φορές την εβδομάδα. Έφερε μερικές ειδικές κάρτες με εικόνες, γράμματα και αριθμούς.
Προς μεγάλη μου έκπληξη, ο Denis ήξερε ήδη πολλά — είχε μάθει να διαβάζει μερικές λέξεις από τα χείλη και είχε κατακτήσει μόνος του τα βασικά της μαθηματικής.
«Έχει ένα φαινομενικό μυαλό», είπε κάποτε η Anna, παρατηρώντας τον γιο της να παίζει με ένα παζλ. «Και μια εκπληκτική παρατηρητικότητα. Δεν ακούει, αλλά παρατηρεί πράγματα που πολλοί δεν προσέχουν.
Σιγά-σιγά, τα μαθήματα μετατράπηκαν σε κάτι περισσότερο. Η Άννα άρχισε να μου φέρνει βιβλία — «για να μην βαριέσαι όσο εγώ και ο Ντένις δουλεύουμε». Έμενε για δείπνο. Μου έμαθε να μαγειρεύω κάτι πιο περίπλοκο από την αιώνια ομελέτα. Ένα βράδυ, όταν ο Ντένις είχε ήδη δει το δέκατο όνειρό του, καθόμασταν στη βεράντα.
Ο ουρανός πάνω από το χωριό λάμπει από αστέρια, σαν διαμάντια σκορπισμένα πάνω σε μαύρο βελούδο.
«Ξέρεις», μου είπε η Άννα ψιθυριστά, «δεν έχω γνωρίσει ποτέ έναν πατέρα σαν εσένα».
«Τι εννοείς;»
«Έναν αληθινό πατέρα. Που δεν ψάχνει τον εύκολο δρόμο».
Δεν βρήκα απάντηση και πήρα το χέρι της στο δικό μου. Δεν το απέσυρε. Εκείνη τη στιγμή, όλα βρήκαν τη θέση τους, σαν το τελευταίο κομμάτι ενός παζλ που βρήκε επιτέλους τη θέση του. Έξι μήνες αργότερα, παντρευτήκαμε. Χωρίς φανφάρες και θόρυβο, μόνο οι πιο κοντινοί μας. Ο Denis έφερε ένα μαξιλαράκι με δαχτυλίδια, λάμποντας από υπερηφάνεια για το καθήκον που του είχε ανατεθεί.
Και μετά από άλλους έξι μήνες, ένα μικρό θαύμα συνέβη στη ζωή μας. Η Άννα έφερε από την πόλη ένα πειραματικό ακουστικό, το οποίο είχε προμηθευτεί μέσω παλιών γνωριμιών. «Δεν θα σου αποκαταστήσει πλήρως την ακοή», με προειδοποίησε, «αλλά θα σε βοηθήσει να διακρίνεις τους πολύ δυνατούς ήχους».
Εγκαταστήσαμε τη συσκευή, χωρίς να έχουμε μεγάλες ελπίδες. Η Άννα πήρε το κουδούνι και το χτύπησε ακριβώς δίπλα στο αυτί του Ντένις.
Το πρόσωπο του γιου μου άλλαξε — τα μάτια του μεγάλωσαν, τα χείλη του άνοιξαν από έκπληξη. Γύρισε προς την πηγή του ήχου, μετά προς εμάς, και τα χέρια του κινήθηκαν με απίστευτη ταχύτητα:
«Ένιωσα κάτι! Τι ήταν αυτό;»
Εκείνο το βράδυ, έκλαψα για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια. Όχι από πόνο, αλλά από συγκλονιστική ευτυχία. Και, μετά από λίγο, ο Denis αποκάλεσε την Anna «μαμά» για πρώτη φορά. Όχι με τη φωνή του, αλλά με τα δάχτυλά του, αλλά αυτή η λέξη λάμπει στις κινήσεις του πιο δυνατά από οποιονδήποτε ήχο.
«Πες μου για την αληθινή μου μαμά», τα χειρονομία του Denis ήταν σίγουρα, όπως όλα όσα έκανε τώρα.
Καθόμασταν στη βεράντα. Ο φθινοπωρινός ήλιος χρωμάτιζε τον κήπο με αποχρώσεις του μελιού. Ο Denis είχε γίνει είκοσι χρονών.
Ένας ψηλός νεαρός, με φαρδιούς ώμους και προσεκτικά μάτια, στα οποία μερικές φορές λάμπει η ίδια σπίθα που κάποτε λάμπει στο βλέμμα ενός μωρού.
Ήξερα ότι αυτή η ερώτηση ήταν αναπόφευκτη. Ωστόσο, με εξέπληξε. «Γιατί τώρα;» Τα χέρια μου κινούνταν πιο αργά από το συνηθισμένο.
«Θέλω να ξέρω, παρεμπιπτόντως, μου πρόσφεραν μια θέση εργασίας», χαμογέλασε ο Denis. «Σε μια εταιρεία πληροφορικής. Απομακρυσμένη ανάπτυξη. Ψάχνουν έναν ειδικό στην ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, τους άρεσε το πρότζεκτ μου για τον διαγωνισμό.
Γέμισα περηφάνια. Ο νεαρός που μου είχαν συστήσει να «βάλω σε οικοτροφείο» είχε γίνει ένας από τους καλύτερους προγραμματιστές στον τομέα.
Παρά την κώφωσή του – ή ίσως εξαιτίας της – είχε αναπτύξει μια εκπληκτική ικανότητα να βλέπει στον κώδικα κανόνες προσιτούς σε άλλους.
«Συγχαρητήρια, γιε μου!» Τον αγκάλιασα. «Αλλά τι σχέση έχει η βιολογική σου μητέρα;»
«Ξεκινά μια νέα φάση», είπε, με τα δάχτυλά του να πλέκουν φράσεις με την επιδεξιότητα ενός έμπειρου αφηγητή. «Θέλω να ξεκαθαρίσω ό,τι έχει μείνει στο παρελθόν πριν προχωρήσω.»
Αναστέναξα. Πριν από είκοσι χρόνια, ορκίστηκα να μην δυσφημίσω ποτέ τη γυναίκα που μου έδωσε ένα γιο, ακόμα κι αν εκείνη δεν βρήκε τη δύναμη να μείνει μαζί μας. «Φοβήθηκε, Ντένις», επέλεξα προσεκτικά τις λέξεις, προσπαθώντας να αποδώσω όλη την πολυπλοκότητα της κατάστασης. «Η μητέρα σου, η Όλγα, ήταν μια νεαρή και όμορφη κοπέλα. Αγαπιόμασταν, αλλά… — δίστασα — δεν ήταν έτοιμη για τις δυσκολίες.
Όταν οι γιατροί σου είπαν ότι είσαι κουφός, κατέρρευσε. Φοβήθηκε ότι δεν θα τα καταφέρει, φοβήθηκε τη ζωή που μας περίμενε.
— Ήθελε να με αφήσει στο νοσοκομείο; — Τα μάτια του Ντένις παρέμεναν ήρεμα, χωρίς κρίση, γεμάτα μόνο με την επιθυμία να μάθει την αλήθεια.
— Ναι, — ομολόγησα. — Είπε ότι δεν θα μπορούσε να μεγαλώσει ένα ειδικό παιδί.
Ο Denis κοίταξε για πολύ ώρα τον ορίζοντα, εκεί όπου μια ελαφριά ομίχλη απλωνόταν πάνω από τα χωράφια. Το πρόσωπό του παρέμενε ατάραχο, αλλά εγώ ήξερα ότι μέσα του μαίνονταν μια καταιγίδα. Είχα μάθει από καιρό να αντιλαμβάνομαι τις παραμικρές αλλαγές στην έκφραση των ματιών του. — Της είπες ποτέ για μένα; Προσπάθησες να την βρεις;
— Όχι, κούνησα το κεφάλι μου. — Έφυγε για τα καλά. Λένε ότι παντρεύτηκε στην πόλη και έκανε παιδιά. Δεν την έψαξα. Σκέφτηκα ότι, αν ήθελε, θα ερχόταν να με βρει.
— Λυπάσαι; — Το βλέμμα του ήταν διαπεραστικό. — Που έμεινες μόνος μαζί μου;
Χαμογέλασα:
— Ούτε μια μέρα, γιε μου. Ούτε μια στιγμή.
Η Άννα εμφανίστηκε στη βεράντα αθόρυβα, σαν σκιά. — Τι συζητάτε τόσο σοβαρά; — τα χέρια της κουνιόντουσαν στον αέρα, σχηματίζοντας λέξεις.
— Για το παρελθόν — απάντησε ο Denis, και μετά γύρισε προς το μέρος μου. — Τη συγχωρώ, πατέρα. Αλλά δεν θέλω να τη δω. Η αληθινή μου μητέρα είναι εδώ — είπε κοιτάζοντας με ζεστασιά την Anna.
Τον αγκάλιασε, ακουμπώντας το μάγουλό της στον ώμο του. Όταν στέκονταν ο ένας δίπλα στον άλλο, με εντυπωσίαζε πάντα η ομοιότητά τους — όχι φυσική, αλλά μια εσωτερική σύνδεση, σαν οι αντανακλάσεις ενός δέντρου να μπλέκονταν με τις αντανακλάσεις ενός άλλου, δημιουργώντας ένα νέο μοτίβο. Αργότερα, όταν ο Denis έφυγε για τη δουλειά (η μέρα του ήταν πάντα προγραμματισμένη λεπτό προς λεπτό — μια άλλη συνέπεια της ζωής σε έναν κόσμο χωρίς ήχους, όπου η τάξη γίνεται αναγκαιότητα), η Anna κάθισε δίπλα μου.
– Μεγάλωσε και έγινε ένας εξαιρετικός άνθρωπος, – είπε, ακουμπώντας το κεφάλι της στον ώμο μου.
«Χάρη σε σένα», την φίλησα στο μέτωπο.
«Όχι», κούνησε το κεφάλι της. «Χάρη στην απόφασή σου».
Στο δωμάτιο του Denis υπήρχε φως. Μέσα από την κουρτίνα φαινόταν η σιλουέτα του, σκυμμένος πάνω από το λάπτοπ, συγκεντρωμένος.
Θυμήθηκα το πρόσωπο της Olga την τελευταία μέρα – μπερδεμένη, σβησμένη. Παράξενο, αλλά δεν της κρατούσα κακία. Με τον καιρό, μάλιστα, την λυπήθηκα – είχε χάσει την ευκαιρία να γνωρίσει την αληθινή αγάπη, που δεν απαιτεί τελειότητα. Η Άννα σαν να διάβασε τις σκέψεις μου:
— Ξέρεις, μερικές φορές το μεγαλύτερο θάρρος είναι να μένεις όταν όλοι γύρω σου σου λένε να φύγεις.
Τον κοίταξα και η καρδιά μου γέμισε με ένα συναίσθημα τόσο βαθύ που δεν μπορώ να το εκφράσω με λόγια. Ο γιος μου. Ο εξαιρετικός, δυνατός και καλός γιος μου.
Σήκωσε τα μάτια του από το λάπτοπ και χαμογέλασε, παρατηρώντας τα βλέμματά μας. Τότε ήρθε προς το μέρος μας.
Έτσι καθίσαμε οι τρεις μας κάτω από τον βραδινό ουρανό – μια ατελής, αλλά αληθινή οικογένεια. Εκείνη έφυγε επειδή δεν τα κατάφερε. Εμείς μείναμε. Και γίναμε οικογένεια.
Ο Denis δεν χρειαζόταν να με ακούσει για να καταλάβει πόσο πολύ τον αγαπώ. Η αληθινή αγάπη δεν χρειάζεται λόγια – μόνο πράξεις και αποφάσεις που παίρνουμε κάθε μέρα.
